Veli Bülteni 4

Değerli Velilerimiz,

Lütfen öncelikle yazı içine yerleştireceğimiz videoları izleyiniz ve daha sonra makaleyi okuyunuz. Paylaştığımız video izlemek ve makaleyi okumak için ayıracağınız zamanın, çocuklarımızın hayata hazırlanmalarına büyük katkıları olacağını tekrar hatırlatmak isteriz.

Bu yazımızda izlemenizi istediğimiz video Prof. Dr. Doğan Cüceloğlu’nun “Çocuklarda Sorumluluk Bilinci” konulu videosudur. İyi seyirler dileriz.

Saygılarımızla,

Mustafa Balkaş

Direktör

Sorumluluk; alışkanlık haline gelen davranışların seçimi ve bu seçilen davranışın sonuçlarını kabul eden bir değer olarak tanımlanabilirken, doğuştan kazanılmış ve uygulamaya hazır bir sistem olarak ortaya çıkmamıştır. Prof. Dr. Doğan Cüceloğlu’nun videoda da vurguladığı gibi öğretilmesi gereken ve bunu uygularken de içerisinde ‘‘yaşam boyu taşınabilecek’’ bir karakter inşa edecek çok önemli adımlar taşıyan bir bilinçtir.

İçerisinde barınan bu öneme bağlı olarak çocuklarda sorumluluk bilinci kazanımı ve kazandırılma yolunda yapılması gerekenler önemi yadsınamayacak basamaklar barındırmaktadır. Sahip olduğunuz iş yoğunluğu, toplumun üzerinize yüklemiş olduğu roller ya da yaşam yoğunluğunda bireysel karşılaştığınız türlü zorluklar çocuğunuzla çıkacağınız sorumluluk bilinci kazanımı yolunda sizin için hem zorlayıcı hem de farkındalık yaratacak bu basamakların birer taşıdır.

Birer yetişkin olarak hepimizin, yaşam içerisinde dâhil olduğu farklı sosyal ortamlarda, o ortamın getirisine bağlı olarak yüklendiği bazı sorumluluklar vardır. İş yerine zamanında gitmek, teslim tarihi verilmiş bir işi aksatmadan tamamlamak, anne-baba olarak evin gereken ihtiyaçlarını karşılayabilmek… Sorumlu olduğumuz davranış bir şekilde aksadığında ise sonuçlarını yüklenmek hepimiz için kaçınılmaz sondur ki zaten bu bilinçle hayat koşturması denen bu döngünün devamını sağlarız. İşte bu hayatın öğretme tarzıdır, hayat bize sorumluluklarımızı yerine getirmediğimiz zaman yüzleşeceğimiz sonuçları gösterdikçe bizler sorumluluk bilincini içselleştirebiliriz.

Bu gerçeklikle çocuklarınıza sorumluluk yüklemede, bu bilinci aşılama yolunda dikkat etmeniz gereken ilk ilke yaşına uygun ve sonucunu kaldırabileceği düzeyde olmasıdır. Örneğin; daha küçük yaşta fiziksel özellikleri ve becerilerini gözetmeden ev içinde vereceğiniz sorumluluk konusunda çocuğunuzun başarısız olması, onun sorumluluk alma anlamında özgüvenini zedeleyeceği gibi bu bilinci oluşturabilmesi için çıktığınız yolda büyük bir dezavantaja dönüşebilecektir.

Bunun yerine, bu bilinci adım adım almaya başlayan çocuğunuzu desteklemek, cesaretlendirmek ve yanlışları noktasında çocuğunuzla doğru iletişim kurmanız bir sonraki adımda onu daha hevesli, daha çok kendine güvenen ve sorumluluklarını tanımaya başlayan bir ‘‘birey olma’’ evresine geçirecektir.

Özellikle evde beraber çok daha uzun zamanlar geçirdiğimiz bugünlerde; çocuklarınızla yapacağınız iş bölümleri, aile olarak planladığınız etkili paylaşım saatleri çocuğunuzda aitlik, ihtiyaç duyulan olma ve sağlıklı bir birey olmasını sağlayacak olumlu benlik algısını geliştireceği gibi sorumluluk bilincini de yaşayarak edinme şansı verecektir.

Anne ya da babasının kendisine güvenmesi, yardıma ihtiyaç duyulan noktada kendisinin seçilen olması çocuğunuzun sorumluluk duygusunu tamamen içten gelerek yüklenmesi için en ihtiyaç duyduğu hislerdir. Tüm bunların ışığında, çocuklarınıza sorumluluk vermek ve bu bilinci sağlıklı inşa edebilmek için araştırmalarla desteklenmiş bazı adımları sizlerle paylaşmak isteriz.

– Her şeyden önce günün belirli saatlerinde mutlaka Aile Toplantıları düzenleyiniz. Prof. Dr.Doğan Cüceloğlu’nun da vurguladığı gibi çocuğunuzla yapacağınız sohbetlerde, alması gereken görevlerin ya da bir birey olarak kendisi için var olan gerçeklerin gerçekleşmediğinde karşısına çıkacak zorlukları, hayatın akışının ne düzeyde değişeceğini onunla konuşunuz. Almak istediği ev işleri ve görevlerde yapamayacağını düşünüyorsanız dahi onu nedenleriyle destekleyin ve deneyimlemesine fırsat veriniz.

– Beraber günlük ev işleri listeleri hazırlayınız. Tüm aile bireyi gibi çocuğunuza da seçme hakkı tanıyın ve günlük, haftalık, aylık olarak herkes gibi sorumluluklarını içselleştirmesine fırsat veriniz. Aksayan rutinlerde, yerine getirilmeyen işlerde tekrardan bir araya gelerek bağırma ve kınama gibi rencide eden otorite yaklaşımından mutlaka kaçınınız ve davranışın sonucu üzerinde nedenleri hakkında konuşmaya çalışınız. Örneğin; ‘‘annen ya da baban olarak ben sana verdiğim sözü yerine getirmeseydim nasıl hissederdin, ne düşünürdün?’’ , ‘ ‘Aile olarak ortak bir karar verdik peki sence bu düzene nasıl  uyum sağlayabilirsin?’’ gibi dinlemeye çalışan, koşulsuz kabul içeren cümlelerle sorumluluğunu aksattığı zaman azarlanmak veya rencide edilmek yerine davranışın sonucunda olabileceklerle yüzleşebilme şansı oluşacaktır.

– Ona ne yapacağını söylemek yerine ne yapmayı düşündüğünü sorunuz. Sürekli ders çalışmasını hatırlatmak, ödevlerini yapması için uyarmak çocuğunuzun sorumluluk alabilme yolunda baskı hissettiren engellerdendir. ‘‘Yemeğini ye, ödevlerini bitir, ek çalışmalarını yaparsın’’ gibi devamlı beklenti, sıralı iş isteği içeren yönerge sorumluluk bilinci yerine daha çok siz istediğiniz için yapıyor olma duygusunu besleyecektir. Bu da başkaları tarafından beğenilme isteğini güçlendirirken onu, bir işi birileri için önemli olmak adına yapmaya hazır hale getirmeye başlar. Bugün ki programını şekillendirebildin mi, anlatmak ister misin?’’ tarzında konuşmaya davet eden bir yaklaşımla kendi sorumluluklarını oluşturması için de çocuğunuza el uzatmış olursunuz.

– Ona sorumsuz olduğunu düşündüğünüzü yansıtan cümlelerle yaklaşmayınız. Çocuğunuz, sizin onu ne şekilde gördüğünüzden, ona ne kadar inandığınızdan ve ne derece desteklediğinizden beslenerek bilinçlenir. Sorumsuz olduğunu – öyle olmasa dahi- kanıksamış bir çocuk bunu davranış haline getirecek ve artık kendisini bu doğrultuda şekillendirecektir. Örneğin; okulda defterini kitabını sıklıkla unutuyorsa, serviste herhangi bir eşyasını bırakıyorsa ‘‘bu ne sorumsuzluk’’ kalıbını kullanmak yerine ‘’unuttuğun eşyalar senin için kıymetliyse unutmamak için nasıl bir strateji oluşturabilirsin?” öğreticiliğine odaklanmaya çalışınız.

– Mutlaka model olunuz. Teknolojiden uzaklaşabilmesi, günlük rutinlerini yerine getirmesi gerektiği farkındalığı, öz bakımı ve ders sorumlulukları sizi gözlemlediği ölçüde şekillenecektir. Birlikte düzenleyeceğiniz çalışma saatleri, kitap okumadan telefon kullanımına kadar değişen süreler, anne-babasının kendi sorumluluklarına ne derece önem verdiğini gören çocuğunuz için kendi bilincini de kuvvetlendiren etkenler olacaktır.

Sorumluluk bilincini; destekleyen, öğretici açıklamalarla ve koşulsuz kabul çevresinde edinen çocuklar yetişkinlik dönemlerinde daha iyi insan ilişkilerine sahip olurken okul ve iş hayatlarında da başarıyla karşılaşacaklardır. Bu yolculukta unutmamanız gereken tek şey çocuğunuzun ‘’sorumluluk bilincini’’ bilerek doğmadığı gibi, öğrenmesinin de zamanla ve doğru yönlendirmelerle gerçekleşeceğidir.

Kaynaklar:

Betty L. Mitton and Dale B. Harris. “The Development of Responsibility in Children,” The Elementary School Journal 54, no. 5 (Jan., 1954): 268-277.

Cüceloğlu, D.(2017).’’Çocuklara Sorumluluk Öğretmek’’.    19 Nisan 2020 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=BmbHiyB6zzw&t=362s adresinden alınmıştır.

Cüceloğlu, D. (2016).’’Sorumluluk Bilinci Kazanmak’’.  17 Nisan 2020 tarihinde

https://www.youtube.com/watch?v=UbflwzOaNeI adresinden alınmıştır.

Lake, L., & Syvertsen, A.(2011). The developmental roots of social responsibility in childhood and adolescence: New Directions for Child and Adolescent Development , 45 (1), 11-25.